Tìm hiểu về loài hoa IRIS thiêng liêng

NGUỒN GỐC, XUẤT XỨ

Hoa Diên Vỹ, tên tiếng Anh là Iris, cây có nguồn gốc từ vùng Địa Trung Hải và phía Nam châu Âu.     

Hoa Diên Vỹ thuộc họ Diên Vỹ, họ Diên Vỹ hay họ Lay Ơn hoặc họ La Dơn ( danh pháp khoa học: Iridaceae) là một họ thực vật nằm trong bộ Măng tây ( Asparagales). Tên gọi Diên Vỹ là lấy theo chi Diên Vỹ ( Iris), còn tên gọi Lay Ơn ( Lay Dơn) là lấy theo chi Lay Ơn ( Gladiolus). Nó bao gồm một số loài cây trồng được nhiều người biết đến như Diên Vỹ ( Iris spp.), nghệ tây ( Crocus spp.), sâm đại hành ( Eleutherine spp.), rẻ quạt ( Belamcanda spp.)...     

Họ này chứa khoảng 80 - 92 chi và khoảng 1500 -1800 loài, phân bổ rộng khắp thế giới. Khu vực sinh thái nhiệt đới châu Phi, cụ thể là Nam Phi, có sự đa dạng nhất về số chi. Một loại gia vị là bột nghệ tây ( saffron) được sản xuất từ các núm nhụy của cây nghệ tây ( Crocus sativus).

ĐẶC ĐIỂM

Diên Vỹ là cây thuộc vùng ôn đới rất đẹp và lạ. Diên Vỹ là loài cây lưu niên có thân thảo vươn cao, lá hình lưỡi kiếm cao thẳng và những đóa hoa to nhiều màu sắc với ba cánh và ba đài hoa rũ xuống. Ba cánh hoa bên trong và ba nhị hoa hướng lên trên độc đáo nổi bật. Các loài trong họ này là cây thường xanh, với thân hành, thân củ hay thân rễ. Các loài cây này nói chung có thân mọc thẳng và các lá có hình dáng giống lá cỏ, với nếp gấp trung tâm sắc nhọn. Loài hoa này có những cánh phẳng xòe rộng, mượt mà như nhung, với nhiều màu sắc rực rỡ.     

Có khoảng 300 loài hoa Diên Vỹ xinh đẹp khác nhau với các màu tím, tím xanh blue, xanh blue, đen, xanh đen, trắng, vàng, hồng, cam, nâu đỏ... đa dạng như màu sắc cầu vồng,  phổ biến nhất là màu tím và xanh blue.     

Có một số loại của Iris có các đặc tính thảo mộc.     

Hương thơm hoa Iris dịu ngọt, thanh dịu, dễ chịu.     

Hoa Diên Vỹ ưa nơi có nhiều ánh sáng, chịu được rét, không chịu được khô, đất cát, thoát nước tốt. 

ĐIỀU KIỆN SINH SÔI PHÁT TRIỂN VÀ CHĂM SÓC

Iris thích hợp nhiều ánh sáng nên nếu như nó được tiếp xúc trong sáu hoặc 8 giờ nắng thì sẽ phát triển và nở khá tốt. Phần lớn các loài đều nở vào hè - thu, và nhiều lần trong năm, riêng loài thân lùn nở vào xuân.      

Tháng giêng, tháng 2 hoặc cuối hè là những thời điểm trồng Iris tốt nhất, vì những khoảng thời gian này sẽ tránh được nhiệt độ khắc nghiệt cũng như đảm bảo rễ phát triển sớm cho đến khi tiết trời quá nóng. Mặc dù bản chất của Iris là chịu được hạn nhưng nếu quá ẩm ướt thì cây cũng sẽ bị thối.      

Iris đã từng được thấy ở sa mạc, đầm lầy hay cả miền Bắc cực Siberia lạnh giá, nhiều nhất vẫn là ở các vùng khí hậu ôn hòa.     

Đất trồng hoa diên vĩ phải là đất có nhiều chất dinh dưỡng, tơi xốp thoát nước tốt tránh ngập úng rễ cây bởi rễ cây ăn rất sâu vào trong lòng đất     

Chú ý thường xuyên tưới nước đầy đủ cho cây, thời điểm thích hợp nhất là sáng sớm hoặc chiều muộn, nên thường xuyên cắt tỉa lá già úa ngoại trừ những ngày nhiều sương giá nặng.     

Hoa Iris hay bị sâu đục thân tấn công vì vậy cần thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện sâu bệnh và kịp thời tiêu diệt, nên sử dụng thuốc đặc trị để phòng trừ sâu bệnh, tránh tình trạng bệnh lây lan nhanh và phát triển rộng.

TRUYỀN THUYẾT VỀ IRIS

Có nhiều truyền thuyết khác nhau giải thích tại sao hoa Diên Vỹ được chế độ quân chủ Pháp chọn làm biểu tượng. Tương truyền rằng, Clovis, vua nước Pháp triều đại Merove khi đối mặt với đội quân thiện chiến của Alamanni ( Đức) đến xâm chiếm vương quốc mình, ông đã nói với hoàng hậu Clotida rằng ông sẽ theo đạo và chịu rửa tội nếu như Chúa phù hộ ông đánh thắng trận đấu này ( trước đó hoàng hậu đã nhiều lần khuyên chồng mình vào đạo nhưng ông vẫn không nghe). Cuối cùng, ông thắng thật và nhận fleur-de-lis làm biểu tượng.     

Tiếp đó, vào thế kỷ XII, vua Louis trở thành hoàng đế nước Pháp đầu tiên khắc họa hoa Diên Vỹ trên chiếc khiên của mình. Nữ anh hùng nước Pháp, Joan of Arc ( Jeanne d'Arc) đã mang theo lá cờ trắng có biểu tượng Chúa hộ mệnh của hoàng gia ( hoa Diên Vỹ ) khi bà đánh bại quân Anh tại Orléans năm 1429.

NHỮNG NƠI IRIS XUẤT HIỆN

Những bông Diên Vỹ đã xuất hiện lần đầu tiên trên một bức tranh tường của đại điện Minoan.     

Hoa Iris đã từng được những người Hy Lạp cổ đặt trên trán của Nhân Sư và trên vương trượng của đức vua xem như là biểu tượng của quyền lực. Ở Hy Lạp, những người đàn ông thường trồng hoa Diên Vỹ tím trên mộ những người phụ nữ mà họ yêu thương để tỏ lòng tôn kính nữ thần Iris, người mang sứ mệnh dẫn dắt những linh hồn phụ nữ này trong hành trình đến chốn Thiên Đàng ( the Elysian fields).     

Vào thời trung cổ, Pháp đã áp dụng kỹ thuật đúc và bắt đầu sử dụng hoa Iris để tượng trưng cho quyền lực và sức mạnh của Hoàng gia. Các vị vua chúa nước Pháp đã gọi nó là Fleur-de-lis. " Fleur-de-lis" có nguồn gốc từ tên " Fleur-de-Louis", sau thời vua Louis VII, năm 1147. Theo thời gian, tên đó chuyển thành " Fleur-de-luce", có nghĩa là hoa của ánh sáng ( flower of light), cuối cùng đến ngày nay, nó được gọi là " Fleur-de-Lys", hay Flower of the Lily ( Lily : Hoa Huệ Tây, Loa Kèn, Bách Hợp). Fleur-de-Lis đã là biểu tượng của nước Pháp từ thế kỷ XIII. Hoàng gia Pháp trang trí hoa Diên Vỹ trên áo choàng, các đồ vật trong cung điện và trên những bức tường như biểu hiện của sự toàn bích, ánh sáng và cuộc sống.

Vào năm 1479 trước Công Nguyên, ở Ai Cập, để ghi nhớ chiến công tại Syria, vua Thutmose III đã cho vẽ những bông hoa Diên Vỹ trên bức tường ngôi đền thờ của mình. Những bông hoa uy nghi được thể hiện rõ nhất trong các cung điện Ai Cập thời xa xưa đã làm mê hoặc các vị vua Ai Cập. Người Ai Cập rất tin tưởng và có thể bị ảnh hưởng bởi thần thoại Hy Lạp và họ sử dụng Iris như để tượng trưng cho mối liên hệ của họ với thiên đường.      

Ở Nhật Bản, hoa Diên Vỹ tượng trưng cho chí khí anh hùng và dòng dõi quý phái. Hoa Diên Vỹ là một phần quan trọng trong lễ hội mùa xuân dành cho các bé trai.     

Và nay đặc biệt nổi tiếng trong nhiều tác phẩm nghệ thuật thế kỷ XX như tranh của Monet, tranh tĩnh vật của Vincent van Gogh vì sự quyến rũ và quý tính. Một trong những bức tranh đắt giá nhất thế giới đó là bức tranh khóm hoa Diên Vỹ vẽ bởi hoạ sĩ Vincent Van Gogh, trong lúc ông đang chửa bệnh ở Saint-Rémy-de-Provence, một năm trước khi ông mất.

10 sự thật bạn chưa biết về “ Irises” 

1. “ Irises” giữ kỉ lục bức tranh đắt nhất vào năm 1987 khi được bán với giá $53,9 triệu USD, tức tầm $100 triệu USD thời giá ngày nay. 
2. Bức tranh này, cùng với gần 130 tác phẩm khác được hoàn thành trong thời gian lưu lại viện tâm thần ở Saint Remy, trước khi ông qua đời ( năm 1890). 
3. “ Irises” là bức tranh đầu tiên Van Gogh vẽ sau khi đến viện. Những bông hoa này mọc trong khu vườn ngoài trời nhỏ, nơi ông được phép tản bộ, nghỉ chân. 
4. Họa sĩ đã tiến hành 4 nghiên cứu về hoa diên vỹ.  Bức tranh đầu tiên này phô bày nền hoa tím với một bông hoa trắng, và bức thứ hai thể hiện một mảng hoa nhỏ chỉ có một bông nở. Cả hai đều được ông vẽ ngay khi đến Saint Remy. Bức thứ ba và thứ tư liên quan đến hoa diên vỹ, vẽ một năm sau đó, là về những bông hoa cắm trong lọ. Một bức có nền màu vàng và bức còn lại có nền màu hồng.
   
5. Mỗi cánh hoa diên vỹ là độc nhất với hình dáng, cách đổ bóng và kích cỡ khác nhau. Chỉ có duy nhất một bông nở, mang một màu sắc riêng biệt. 
6. Bức “ Irises” đã được trưng bày trong nhiều triển lãm trên khắp thế giới, nhưng chỉ có buổi trưng bày năm 1889 tại Paris là diễn ra trước ngày mất của Van Gogh. Em trai ông ,Theo, đã gửi bức tranh đến đây. 
7. Bức tranh đã được mua bán nhiều lần, và lần cuối được mua lại là vào năm 1990 bởi bảo tàng J.Paul Getty ở Malibu, Calif, nơi tác phẩm vẫn được lưu giữ đến ngày nay. 
8. Bảo tàng đã từ chối báo giá cho tuyệt tác của Van Gogh, được trích dẫn trong chính sách bảo tồn cho bức tranh. 
9. Van Gogh đã tạo phông nền cân bằng cho bức Irises đầu tiên, chia phần nền thành nâu, tím, xanh lục/vàng, tạo ấn tượng trật tự trong khi nhấn mạnh sự sống động, uyển chuyển của hoa tím, lá xanh. 
10. Tương tự như các tác phẩm của các danh họa thuộc thế kỉ 19 như Edgar Degas và Paul Cezanne, phong cách của Vincent chịu ảnh hưởng bởi tranh khắc gỗ của Nhật trong thời kì đầu, từ những bản ông thu thập được khi còn ở với em trai Theo tại Paris. Sự chi phối này hiện lên rất rõ ràng ở cách phối màu trên bức tranh. Góc nhìn gần của những bông hoa không bao cả bầu trời, tạo cảm tưởng như những bông hoa vươn lên ngay từ viền giấy.

Ở Việt Nam, Iris chưa được trồng rộng rãi, có thể so khí hậu và kỹ thuật. Nếu bạn muốn có một bó hoa này bạn có thể đặt hàng trước từ Hà Lan.

Iris xuất hiện thường nhật cuộc sống con người chúng ta nhưng có thể không biết, không để ý nên đã bỏ lỡ ý thức về nó. Iris xuất hiện nhiều ở tranh ảnh, phim truyện, đồ mỹ nghệ, thương hiệu tên tuổi... khắp mọi nơi.

Ý NGHĨA TÊN GỌI IRIS

Tên gọi của hoa Iris, theo Tiếng Hy Lạp, " Iris" có nghĩa là Cầu Vồng. Trong thần thoại Hy Lạp, Iris là tín sứ của thần Zeus, một sứ giả cho các vị thần, và nàng thường xuất hiện dưới hình một chiếc cầu vồng, người được cho là đã sử dụng cầu vồng như một cầu nối giữa trời và đất. Theo một số nguồn tin chưa kiểm chứng, người Hy Lạp cổ tin rằng cầu vồng thực sự là những chiếc áo choàng được Iris trải dài nhiều màu sắc. Những người khác tin rằng hoa nhiều màu sắc xinh đẹp cũng là một phần của chiếc áo choàng của nàng hay tấm màn che từ trang phục của nàng.  Nàng phụ trách việc truyền tin trên đỉnh núi Olympia, mang thông điệp của các vị thần linh từ " con mắt Thiên Đường" xuống cho nhân loại trên Trái đất qua vòng cung cầu vồng rực rỡ. Từ Iris cũng có nghĩa là " con mắt Thiên Đường" ( the eye of Heaven).      

Vì vậy, những bông hoa này được đặt tên để tôn vinh Nữ thần Cầu vồng và mang lại sự hòa bình trên trái đất. Iris chính là tên của một nữ thần Hy Lạp, một loài hoa, và nó còn có nghĩa là tròng đen trong con mắt chúng ta. Điều này ngụ ý rằng mỗi chúng ta đều mang trong mình một mảnh của Thiên Đường.      

Từ thần thoại này, hoa Iris được xem như sứ giả mang đến những điềm lành, niềm hy vọng. Ba cánh hoa Iris đại diện cho lòng Trung thành, sự Khôn ngoan và lòng Dũng cảm. Nhà thờ La Mã xem hoa Diên Vỹ là hiện thân của Đức Mẹ Đồng Trinh, với ba cánh tượng trưng cho Chúa Ba Ngôi linh thiêng.

Các tên gọi khác nhau của Iris: 

Tên tiếng Việt : Hoa Diên Vỹ, hoa Bướm, Păng-xê, Tử La Lan 

Tên tiếng Anh : Pansy 

Tên tiếng Pháp : Pensée 

Tên Latin : Violatricolor 

Biệt danh : " Heartsease" - Sự thanh thản 

Biểu tượng : Vật kỷ niệm

Ý nghĩa : Tương tư 

Thông điệp : Nhớ về em ( Thinking of You); Người đã chiếm giữ mọi ý nghĩ của tôi 

Ngày nay, hoa Bướm thường được trồng trông vườn xuất xứ từ loài hoa Pansy dại, mà thi hào Shakespeare từng gọi " Tình yêu vu vơ". Người đời đã yêu mến đặc cho loài hoa này nhiều biệt danh khác nhau, nhưng nổi bật nhất có lẽ là Thanh Thản ( Heartsease), bởi vì người ta tin rằng nếu bạn luôn giữ bên mình những cánh hoa này thì bạn sẽ chắc chắn nhận được tình yêu của người mình yêu... 

Ý NGHĨA MÀU SẮC IRIS

Hoa Iris có màu sắc cũng khá đa dạng và phong phú, độc đáo.Trong khi bất kỳ loài hoa Iris nào cũng tượng trưng cho hoàng gia, trí tuệ và sự dũng mãnh và niềm hy vọng, thì màu sắc của hoa cũng truyền tải thông điệp mà loài hoa này mang tới. Mỗi màu sắc của hoa lại có một ý nghĩa khác nhau.  

• Màu tím tượng trưng cho trí tuệ và sự khen ngợi. 
• Màu xanh thể hiện cho niềm tin và hy vọng. 
• Màu trắng biểu thị cho sự thanh khiết. 
• Màu vàng là biểu tượng của ngọn lửa và niềm đam mê mãnh liệt. 
  

Ý NGHĨA VẺ ĐẸP IRIS - Biểu tượng Hoàng gia Quý tộc, lòng Trung Thành, sự Khôn Ngoan, lòng Dũng Cảm, niềm Hy Vọng, lòng Khát Khao Chinh Phục.

Chính từ ý nghĩa thần thoại Iris, hoa Diên Vỹ có một sự thu hút kỳ lạ và được rất nhiều người ngưỡng mộ. Ai Cập, Pháp, Italia, Jordan và Israel... từ xưa đã xem Iris là biểu tượng của hoàng gia. Ở các nước khác, lại xem Iris là tượng trưng cho điềm lành, hy vọng, tuổi trẻ, chí khí anh hùng và niềm đam mê.     

Hoa Iris là loài hoa dại chỉ mọc hoang ở các nước Âu Mỹ, không cần chăm sóc vẫn phát triển tốt. Đó chính là sức sống mãnh liệt của Iris.     

Hoa Iris thể hiện sự tin tưởng tuyệt đối vào những người bạn. Hoa Iris cũng vừa là biểu tượng cho tình bạn lâu dài, thân thiết. Đồng thời cũng vừa có thể được dùng làm quà tặng để bắt đầu một mối quan hệ bạn bè mới. 

Hoa Iris mang một vẻ đẹp trong trẻo, thanh khiết, tinh tế và quyến rũ; một trái tim đôn hậu cao cả, yêu thương vô bờ bến, một tấm lòng thủy chung son sắc; cá tính nhẹ nhàng mà sâu sắc, mong manh nhạy cảm nhưng khó lòng xâm nhập; một tâm hồn bí ẩn huyền bí diệu kỳ, kiêu sang quý phái, thanh tao nhã nhặn và dịu dàng mê đắm; mang một sức sống tiềm tàng dẻo dai, chịu đựng quật cường; độc lập mạnh mẽ, tràn đầy đam mê nhiệt huyết và khát vọng tự do mãnh liệt.

" Quyền lực" của nét đẹp và sự cao quý 

Hoa Diên Vỹ được mệnh danh là loài hoa " Cầu Vồng" trong vườn địa đàng. 

Hoa Diên Vỹ loài hoa thiêng liêng mang sắc cầu vồng của niềm hy vọng mới. 

Hoa Diên Vỹ được coi là loài hoa mang vẻ đẹp của thánh thần. 

Hoa Diên Vỹ đã là biểu tượng của hoàng gia và sự che chở thần thánh suốt hàng thế kỷ trên khắp thế giới.  

Hoa Diên Vỹ được xem như sứ giả mang đến những may mắn, điềm lành, đức tin. 

CÔNG DỤNG CỦA IRIS

Được xem như một loài hoa thiêng, người ta tin rằng hoa Diên Vỹ có khả năng chữa bệnh và đã được dùng làm thuốc từ thời xa xưa.  

• Diên Vĩ được trồng làm cảnh, làm đẹp cho cuộc sống; 
• Chế nước uống; 
• Các nhà y học sử dụng trong việc làm thuốc chữa một số bệnh:     

Bệnh về nhiễm trùng da, giang mai, các vấn đề về dạ dày và chứng buồn nôn. Một số được sử dụng nhằm thay thế thuốc như Iris vàng để điều trị bệnh gàu và Iris trắng lại có thể điều trị bệnh suyễn và viêm phế quản, cũng như sử dụng như thuốc lợi tiểu.     

Vào thế kỷ đầu tiên sau Công Nguyên, vị y sĩ Hy Lạp Dioscorides đã đưa ra bài thuốc dùng rễ cây hoa Diên Vỹ uống với mật ong, giấm hay rượu vang để chữa ho, cảm lạnh, khó tiêu và chứng đau thần kinh tọa.      

Trước đây, rễ của cây Iris được dùng làm thuốc với rất nhiều mục đích nhưng người ta cho rằng chúng là một loại thuốc tẩy ( thuốc xổ) nguy hiểm, không nên tự ý dùng chữa bệnh tại nhà. Tuy nhiên cây Iris xanh được người da đỏ Bắc Mỹ sử dụng rộng rãi như một loại thuốc cao đắp lên những chỗ sưng tấy, vết bỏng và vết lở loét. 

Tác giả và nhà thảo dược học Charlotte Erichsen - Brown đã ghi chú rằng người Ấn Độ ở Arizona sử dụng nó trong những vũ điệu rắn và thậm chí họ còn nhai nó để đảm bảo an toàn khi cho những con rắn chuông vào trong miệng của mình.     

Hương thơm từ những bông hoa Iris cũng giúp thúc đẩy quá trình chữa trị vết thương trong xoa bóp trị liệu.  

• Hương thơm tinh tế của hoa Iris còn được sử dụng trong mỹ phẩm, sữa tắm và nước hoa. Rễ cây hoa Diên Vĩ cũng được dùng để tạo hương thơm, chế nước hoa. 

Từ thế kỉ XV, rễ cây Diên Vỹ thơm đã là một trong những thành phần quan trọng nhất của bất kỳ nghành kinh doanh hương liệu nào. Mùi thơm của nó khá giống với hương ngọt ngào của hoa Violet nhưng giá trị thực sự ở nó là khả năng hài hòa những mùi hương khác nhau trong hỗn hợp nhiều loài hoa. Đặc biệt là sử dụng trong những túi thơm, khi đó các tinh chất từ rễ cây được ngấm và hòa trộn với những thành phần hoa khô khác.     

Nhiều rễ cây Diên Vỹ thơm sử dụng ngày nay được trồng ở Italy. Cây được trồng từ 2 đến 3 năm thì sẽ cho thu hoạch rễ. Những thân rễ nên được đào lên, lột vỏ, xát thành bột hoặc băm nhỏ khi vẫn còn tươi và mềm. Sau đó, nhất định phải để nó lại cho khô ít nhất 2 năm trước khi mùi thơm đạt đến mức tối đa.     

Chế tạo nước hoa và những túi thơm ( hỗn hợp những cánh hoa khô và hương liệu) được dùng để lưu giữ hương thơm trong tủ quần áo và ngôi nhà của bạn.     

Nó còn được biết đến vì mùi hương từ rễ sẽ khiến cho các loài rắn tránh xa. 

• Hoa Diên Vỹ được dùng trong nhiều dịp như tặng đối tác, chia buồn, chúc sức khỏe, sinh nhật,…
  

Thơ về Iris 

“Những sắc màu nhẹ chuyển đổi đó đây 

Của báu vật tuyệt vời trong vũ trụ 

Chính là hoa Diên Vỹ phía trời tây 

Bắc ngang chiều chiếc cầu vồng tình tự”  

John Arrington 

Gửi tặng em hoa Păng-xê tươi trẻ 

Vàng như ánh dương, tím tựa trời đêm 

Kỷ niệm ùa về khúc hát dịu êm 

Bằng ánh sáng rõ ràng và dào dạt 

Những giấc mơ hoang những ngày tẻ nhạt 

Tiếc nuối vô bờ hoài niệm khôn nguôi 

Với Păng-xê xin được nói cùng người

Hoa thanh thản một trái tim thi sĩ 

Hoa khơi gợi một hướng về suy nghĩ 

Hãy nhận và trao yêu quý ngọt ngào

Huyền Iris

https://huyeniris.blogspot.com/2019/04/blog-post.html